Nachtwerk

Nachtwerk kan beter

April is de Maand van de Nachtwerker, van 30 april op 1 mei is het de Nacht van de Arbeid. Wist u dat? Zo ja of nee: nachtwerkers verdienen wel een feestje.

Ploegendienst of andere vormen van onregelmatige werktijden: het is mentaal, fysiek en sociaal belastend. De gezondheidsnadelen voelen met de jaren zwaarder, boven de 50 jaar kunnen de meeste mensen moeilijk nog tegen nachtwerk (ook al bluffen sommigen anders). Het sociale leven van de nachtwerkers verhoudt zich niet goed met gezin en andere activiteiten. Nachtwerkers ontmoeten onbegrip. En we zwijgen nog over de autotocht naar huis na de nachtdienst. Blijkens Amerikaans onderzoek is er al een verhoogd risico op ongevallen als de bestuurder een uur minder slaapt dan gewoonlijk.

 

Strikte normen

In Nederland werkt 6% van de werknemers regelmatig ten minste een uur tussen 24.00 en 06.00 uur. Nog eens 9% doet dat soms. Niet voor niets kent de Arbeidstijdenwet (ATW) strikte normen. Ongunstiger afspraken zijn zelden mogelijk, meestal alleen bij cao.

 

Groot onderzoek

Een recent grootschalig onderzoek onder 37.000 werkenden bevestigt de problemen. Het is een van de weinige onderzoeken waarbij naast slapeloosheid ook slaapstoornissen bij werken in ploegendiensten bekeken werden. De problemen spelen het sterkst bij nacht- en wisselende diensten. Avond- en vroege ochtenddiensten zijn wat minder belastend. Enkele uitkomsten zijn de volgende.

•  De helft van de nachtwerkers slaapt minder dan zes uur per etmaal.

•  Ook een helft heeft meer dan drie maanden last van ten minste één chronische slaapstoornis.

•  Ruim een kwart heeft minimaal twee slaapstoornissen.

•  Volgens de onderzoekers zijn de effecten van ploegendienst op de slaap het grootst bij jongvolwassenen met een lagere opleiding.

Enkele voorbeelden van slaapstoornissen: slaperigheid overdag, slaapwandelen, nachtmerries, slaapapneu, dat laatste vrijwel alleen bij mannen.

 

Roosters helpen

Gezonde wisseldiensten bestaan niet, laat staan gezonde nachtdiensten. Het beste is niet zulke diensten te laten doen, maar dat is niet zo maar haalbaar. De wetenschap wijst uit dat next-best is het gebruik van ‘snel voorwaarts’ roterende werkschema’s. Daarbij moet de periode van nachtwerk zo kort mogelijk zijn, met voldoende rustdagen voor herstel van het opgebouwde slaaptekort. Gronings hoogleraar Marike Lancel legt uit wat ‘snel voorwaarts’ betekent: twee dagen dagdienst, twee dagen avonddienst en twee keer nachtdienst; met de klok mee.

 

Wat kan de werkgever?

Direct haalbare adviezen aan werkgevers zijn zorgen voor fel licht en beschikbaar stellen van koffie (niet de laatste uren). Dat vermindert enigszins de slaperigheid tijdens de nachtelijke werkuren. Powernaps geven snel (een gevoel van) nieuwe energie. Dit door 10 à 20 minuten te slapen; en niet langer, want dan begint de diepe slaap; daaruit wakker worden verstoort het slaapritme. Artsen in nachtdiensten in ziekenhuizen zweren bij powernaps. Het RIVM adviseert ze aan alle werkenden, alsmede regelmatig lichamelijk actief zijn (een luchtje scheppen, rekoefeningen of een stukje lopen) en voldoende pauzes (bijvoorbeeld ieder uur 5 minuten).

 

Wat kan de werkgever nog meer?

Een korte search op internet geeft aan dat er veel meer aanbevelingen voor de werknemer zijn dan voor de werkgever. Wij van ArboKompas vinden dat de werkgever daar ook z’n voordeel mee moet doen. Voorbeelden van zulke adviezen zijn de volgende.

•  Een zo gewoon mogelijk leven helpt de ploegenwerker. Zorg dus dat hij van dienst kan wisselen of vrij nemen voor verjaardagen en andere (familie)festiviteiten, en voor belangrijke wedstrijden of optredens van de kinderen.

•  Het helpt als de ploegenwerker vakanties en familie- en vriendendagen ver vooruit kan plannen. Het vooruitzicht kan de dagelijkse stress verlichten.

•  Stimuleer leuke activiteiten voor medewerkers in hetzelfde werkritme. Misschien een idee om te beginnen: bied een workshop samen koken en eten aan ter gelegenheid van de Nacht van de Arbeid.

 

Niet zo maar in te passen

Powernaps, snel voorwaarts roosteren: het zijn oplossingen die niet zo maar in te passen zijn in de bedrijfsvoering. Vraag uw bedrijfsarts of arbodienst om mee te denken met u, en met de werknemers. Samen ‘out of the box’ denken kan wonderen doen.

 

De Engelstalige publicatie van genoemd onderzoek

https://www.frontiersin.org/journals/psychiatry/articles/10.3389/fpsyt.2023.1233640/full

 

Een prettige manier om meer te weten is de vijf minuten durende uitleg van hoogleraar Marike Lancel, 7 december 2023 op NPO 1

https://www.nporadio1.nl/fragmenten/nos-radio-1-journaal/0deaeced-9491-40d0-9f2a-54d221b3fe34/2023-12-07-nachtdiensteffect 

 

Arboportaal bevat de wettelijke normen van onregelmatige arbeid

https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/werk–en-rusttijden-arbeidstijdenwet